Burgerschapsonderwijs zorgt ervoor dat jongeren in staat zijn na te denken over actuele uitdagingen en meewerken aan oplossingen met betrekking tot thema’s zoals samenleven met anderen, duurzaamheid, de opwarming van de aarde, migratie en democratie.

Volgens Mary Richardson gaat burgerschap over ‘de vier d’s:

• Democracy
• Duties (rights and responsibilities)
• Doing within the community
• Diversity

Een frequente misvatting rond burgerschap is dat dit alleen gaat om staatsburgerschap en welke rechten en plichten daarbij horen. Dit bedoelen we echter veel ruimer, namelijk hoe je je als burger manifesteert in bepaalde sociale, maatschappelijke en politieke contexten. Voor jongeren zijn de meest relevante contexten vaak de klas en de stad waar je woont de meest relevante contexten zijn.

Door de toenemende globalisatie en multiculturaliteit neemt burgerschap ook steeds meer een globale dimensie aan. Als burgerschap landsgrenzen overstijgt, verwijzen we ernaar als wereldburgerschap. 

Verschillende burgerschapscompetenties

Burgerschap kan gezien worden als een verzameling van verschillende competenties waarbij ‘het hoofd, de handen en het hart’ van de leerlingen een rol spelen.

1. Burgerschapskennis: richt zich op de cognitieve overdracht van maatschappelijke vraagstukken, politieke systemen en democratie.
2. Burgerschapsvaardigheden verwijzen naar de noodzaak dat burgerschap een praktijk dient te zijn, het beslaat dus een activerend aspect
3. Burgerschapsattitudes worden beïnvloed door iemands normen, waarden, identiteit en door de notie van wat het betekent om een ​​‘goede burger’ te zijn.

Er is niet noodzakelijk een transfer tussen deze drie competenties: er moet dus aandacht besteed worden aan elke competentie. Een leerling die weet wat de democratie is, gaat bijvoorbeeld niet automatisch democratische attitudes ontwikkelen. 

Hier zijn drie inhoudelijke  criteria om te kunnen spreken over burgerschapsonderwijs. 

We schetsen twee voorbeelden. Klimaatverandering valt wel onder de criteria van burgerschap maar bij pestgedrag is het iets complexer. 

We geven twee voorbeelden die niet onder burgerschap vallen: 

• Kennis over een gezonde levensstijl 
• Financiële zelfredzaamheid

Ze voldoen namelijk niet aan de drie criteria: het zijn individuele problemen van mensen waarbij geen belangenconflicten spelen en er geen actiegericht karakter is. Vanuit het perspectief op burgerschap kan je binnen deze thema’s bijvoorbeeld wel vragen:

• Waarom is gezonde voeding in onze samenleving vaak duurder en wat kunnen we eraan doen? Dit gaat dieper in op voedselrechtvaardigheid. 
• Hoe werkt onze welvaartstaat in België en hoe kunnen we deze beschermen? Dit gaat dieper in op economische ongelijkheid. 

Bij deze twee centrale vragen wordt er wel voldaan aan de drie criteria. Het zijn maatschappelijke problemen met verschillende belangen waarbij actie onderdeel is van de vraag. 

Ondersteunende competenties voor burgerschap 

Er is een grijs gebied, dat zijn competenties die handig zijn om over burgerschap te leren maar niet per se over burgerschap gaan. Ondersteunende competenties zijn

• Zelfreflectie (intrapersoonlijke competentie)
• Samenwerken (interpersoonlijke competentie)

Deze competenties kunnen noodzakelijk zijn om aan burgerschap te werken maar ze zijn geen exclusieve burgerschapscompetenties. Samenwerken en zelfreflectie kunnen ook gebruikt worden om aan helemaal andere competenties te bevorderen.

De sleutelcompetentie burgerschap legt elk van de drie graden een specifieke set aan minimumdoelen op. 

Geïnteresseerd in organisaties die met burgerschapsthema's aan de slag zijn en inhoudelijk lesmateriaal van deze organisaties. Klik dan hier.